Kanser, günümüzde en sık karşılaşılan kronik hastalıklardan biri haline gelmiştir. Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, kanserlerin yaklaşık %30-50’si önlenebilir nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenlerin başında ise beslenme ve yaşam tarzı gelmektedir. Peki kanserden korunmak ya da tedavi sürecinde vücuda destek olmak için mutfaklarımızda neleri değiştirmeliyiz? Zaman zaman bana şu sorular soruluyor: “Önceden nasıl besleniyordun?” “Şimdi nasıl besleniyorsun?” “Sağlığın için neleri değiştirdin?” “Mutfağında ne gibi düzenlemeler yaptın?” Tabii ki ben bir doktor ya da beslenme uzmanı değilim. Ancak geçirdiğim süreçten sonra hem kişisel deneyimlerime hem de güvenilir kaynaklara dayanarak neler yaptığımı, nelere dikkat ettiğimi ve mutfağımda hangi değişiklikleri uyguladığımı sizlerle paylaşmak istedim. Çünkü bu yolculukta öğrendim ki bilinçli tercihler hem bedenimizi korur hem de iyileşme sürecimizi destekler. Haydi şimdi birlikte bakalım: Kanserden korunmak ve teşhis sonrası daha sağlıklı yaşamak için neler yapalım, nelerden uzak duralım? 1.Koruyucu Besinler ve Kanıtlar Antioksidan zengini sebze ve meyveler Domates, kırmızı biber, yaban mersini, lahana gibi renkli sebzeler flavonoid, polifenol ve likopen içerikleriyle DNA hasarını önleyebilir. Harvard School of Public Health’e göre, günde en az 5 porsiyon sebze-meyve tüketimi bazı kanser türlerinin riskini %20-25 azaltıyor. Kaynak: Willett WC. Diet, nutrition, and avoidable cancer. Lancet. 1997. Zeytinyağı ve Akdeniz tipi beslenme Zeytinyağındaki polifenoller antiinflamatuar etki gösterir. Akdeniz diyeti uygulayan kadınlarda meme kanseri riski %50 daha az. Kaynak: Toledo et al. JAMA Intern Med. 2015. Sarımsak ve soğan Allium ailesi sebzeleri karaciğer detoks enzimlerini uyarır, kansere yol açan serbest radikallerin oluşumunu azaltır. Kaynak: American Institute for Cancer Research (AICR). 2.Kaçınılması Gerekenler ve Nedenleri İşlenmiş etler (salam, sosis, sucuk) IARC’ye göre (Dünya Sağlık Örgütü’ne bağlı Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı), işlenmiş etler grup 1 karsinojendir. Kaynak: Bouvard et al., The Lancet Oncology, 2015. Şeker ve rafine karbonhidratlar Yüksek glisemik indeksli beslenme, insülin direnci ve inflamasyonla ilişkilidir.lAşırı şeker tüketimi bazı kanser hücrelerinin büyümesini tetikleyebilir. Kaynak: Ludwig DS, JAMA. 2002. Yanmış, kömürleşmiş gıdalar (özellikle etler) Aşırı yüksek ısıda pişirme, heterosiklik aminler ve polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) gibi kanserojen maddelerin oluşumuna neden olur. Kaynak: Sinha R. Carcinogenic potential of cooked meat. JNCI. 1999. 3.Mutfakta Yapılacak Değişiklikler Pişirme Yöntemleri Kızartma yerine haşlama, buharda pişirme, fırın veya ızgara önerilir. Etleri marine ederek (örneğin limon, zeytinyağı, kekik) pişirmek, kanserojen madde oluşumunu azaltır. Kaynak: Cross AJ et al., Carcinogenesis, 2010. Mevsiminde, doğal ürünlere yönelmek Pestisit içeriği yüksek olan sebzelerden kaçınılmalı, mümkünse organik ya da yerel üretim tercih edilmeli. “Kirli 12” ve “Temiz 15” listelerine dikkat edilebilir. Bu listeleri BİLİYOR MUSUNUZ? “Kirli 12 (Dirty Dozen)” ve “Temiz 15 (Clean Fifteen)” listeleri, ABD merkezli çevre sağlığı kuruluşu olan Environmental Working Group (EWG) tarafından her yıl güncellenerek yayınlanıyor. Bu listeler, meyve ve sebzelerin üzerindeki pestisit kalıntısı miktarına göre hazırlanıyor. İşte yeni liste: Kirli 12 (Pestisit kalıntısı en yüksekler – mümkünse organik tüketilmeli) 1. Çilek 2. Üzüm 3. Elma 4. Kiraz 5. Marul 6. Dolmalık biber 7. Şeftali 8. Armut 9. Brokoli 10. Salatalık 11. Havuç 12. Kivi Temiz 15 (En az kalıntı içeren – konvansiyonel tüketilebilir) 1. Avokado 2. Mısır 3. Kivi 4. Ananas 5. Lahana 6. Havuç 7. Kavun 8. Patates 9. Muz 10. Soğan 11. Hindistan cevizi 12. Patlıcan 13. Karpuz 14. Mantar 15. Bezelye (kabuklu) Kaynak: Environmental Working Group (EWG), 2024 Listesi Ne Yapmalıyız?     •    Kirli 12 listesindeki ürünleri satın alırken mümkünse organik tercih etmek, mümkün değilse bol sirkeli suyla yıkamak, hatta bazen kabuğunu soymak önerilir.     •    Temiz 15 listesindeki ürünleri gönül rahatlığıyla konvansiyonel şekilde satın alabiliriz. KONVANSİYONEL ÜRÜN, dendiğinde, doğal olmayan yöntemlerle üretilmiş; ama markette yaygın olarak bulunan, organik olmayan ürünler kastedilir. Kaynak: Environmental Working Group (EWG), 2024. Tuz ve koruyuculara dikkat     •    Aşırı tuz tüketimi mide kanseri riskini artırabilir.     •    Salamura ürünler yerine taze tüketim önerilir. Kaynak: WHO Global Cancer Report, 2020. 4.⁠ ⁠Tanı Sonrası Beslenme ve Destekleyici Değişiklikler Bağışıklık sistemini destekleyen besinler     •    Yoğurt, fermente ürünler, lifli gıdalar, balık     •    Omega-3 yağ asitleri, inflamasyonu azaltabilir. Kaynak: Calder PC, Clinical Nutrition. 2020. Aşırı kilo alımını önlemek     •    Tedavi sürecinde hareketsizlik ve ilaçlara bağlı iştah artışı olabilir.     •    Dengeli tabak modeliyle kilo kontrolü önemlidir. Beslenmenin yanında yaşam tarzı değişiklikleri     •    Sigaranın bırakılması     •    Düzenli yürüyüş     •    Stres yönetimi (meditasyon, doğa ile temas) Kaynak: World Cancer Research Fund, 2023. Sonuç Beslenme, kanserin önlenmesinde ve tedavi sürecinde güçlü bir destek unsurudur. Mutfakta yapılacak küçük ama bilinçli değişiklikler, uzun vadede büyük farklar yaratabilir. Sağlıklı beslenme alışkanlıkları sadece kanser değil, kalp hastalıkları, diyabet gibi kronik hastalıklara karşı da koruyucudur. Unutmayalım: “İlaçlar tedavi eder, besinler yaşatır.” “Mutfak, sağlığın başladığı yerdir.” Sağlıkla ve sevgiyle kalın. Kaynakça     1.    Willett WC. (1997). Diet, nutrition, and avoidable cancer. The Lancet.     2.    Toledo, E. et al. (2015). Effect of Mediterranean diet on primary prevention of breast cancer. JAMA Intern Med.     3.    Bouvard, V. et al. (2015). Carcinogenicity of consumption of red and processed meat. Lancet Oncology.     4.    Sinha, R. (1999). Carcinogenic potential of cooked meat. JNCI.     5.    Calder, P.C. (2020). Nutrition and immunity. Clinical Nutrition.     6.    World Cancer Research Fund/AICR (2023). Cancer Prevention Recommendations.